http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka <p>گۆڤارێكی زانستیی وەرزیی کراوەیە، ئەكادیمیای كوردی لە هەولێر دەری دەكات، بایەخ بە لێكۆڵینەوەی كوردناسی لە بوارەكانی زمان و ئەدەب و دیرۆک و جوگرافیا و ڕۆشنبیری و كولتووری كوردی دەدات. لێكۆڵینەوە بە زمانەكانی كوردی، عەرەبی، فارسى، ئینگلیزی و فەرەنسایی بڵاو دەكاتەوە. ژمارە (1)ی لە ساڵی (2002)دا بڵاو بووەتەوە. گۆڤارەكە لەلایەن وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان باوەڕپێكراوە، بەمەبستی بەرزكردنەوەی پلەی زانستی.</p> <p>ISSN:2520-4106</p> الاكادیمیة الكوردیة ku-IQ گۆڤاری ئەکادیمیای کوردی 2520-4106 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/292 <p>توێژینەوەکە دەربڕینە لەو مێتافۆرانەی زمانی کوردی کە چۆن وێنای کات دەکەن و پێکهاتەکانی لە زەیندا جێگیر دەکەن، وێنای میتافۆڕیی بۆ کات لە چوارچێوەی زەیندا، واتا تیشکخستنە سەر ئەو میکانزمە مەعریفییانەی کە بەشێکن لە نائاگایی (اللاوعي) مرۆڤ و بەشدارن لە بونیاتنانی وێناکردنی ئێمە بۆ کات و بیرکردنەوە لێی و قسەکردن لەسەری، وێنای کات بە وێنای ناخودئاگا دەخرێتەڕوو و بە شێوەیەکی میکانیکی بەکاردەهێنرێت.</p> <p>کاتێک وشەی "کات" بەکار دێنین، سەرەتا دەبێ چۆنیەتی وێنامان بۆی و شێوازی بیرکردنەوەمان لێی شی بکەینەوە، چونکە لە ناو سیستەمی وێنای ئێمەدا، چەمکی "کات" چەمکێکی ئاڵۆز و دەوڵەمەندە، ئەوە جگە لەوەی ئێمە وێنای کات لە میانی کات خۆیەوە ناکەین بەڵکو تێگەیشتنمان بۆی لە ڕووی میتافۆڕی و خوازەییەوەیە.</p> <p> پرسەکە هەندێ بابەتی ورد لە زمانی کوردیدا دەخاتەڕوو کە تەنیا پەیوەست نین بە فەلسەفەی کاتەوە، بەڵکو بە شێوەیەکی گشتی پەیوەندی بە زەینی ئاخێوەری زمانی کوردییەوە هەیە بۆ کات، هەر بۆیە وێناکان هەموو کات لە خۆیدا دەرناکەوێت، بەڵکو درکی ئێمە بۆی پەیوەستە بە وێناکانی تری وەک جوڵە و بۆشایی (گەردوون) و ڕووداوەکان ...هتد ەوە.</p> به‌هار زایر محمد ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 7 20 10.56422/ka.1.59.292 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/528 <p>لەم توێژینەوەیەدا هەوڵ دەدەین تیشک بخەینە سەر کاریگەریی كۆمەڵگە زۆرەملێییەکان لەسەر<br />گۆڕانی شێوەزارەکان، بە نموونە شێوەزاری کەرکووکان وەرگرتووە، چونکە پارێزگەی کەرکووک یەکێکە<br />لەو شوێنانەی کوردستان کە بەشێوەیەکی فرەوان دانیشتوانەکەی له سەردەمی ڕژێمە یەک لەدوای<br />یەکەکانی عێڕاق توشی ڕاگواسن و وێرانکردن بووە، ئەم ڕاگواستنە بۆ کۆمەڵگە زۆرەملێییەکانی<br />ناوچەکانی تری کوردستان و عێڕاق بوەتە هۆی ئەوەی کاریگەری لەسەر زمانی ئاخاوتنی خەڵکەکە<br />هەبێت و زۆرترین کاریگەریش لەلای منداڵان بەرچاو دەکەوێت.<br />ئێمە لەم توێژینەوەیەدا هەوڵ دەدەین تیشک بخەینە سەر گۆڕانکاریەکان، بە بەراوردکردنی شێوەی<br />ئاخاوتنی خەڵکی کەرکووک کە لە کەرکووک و دەوروبەری ماونەتەوە لەگەڵ ئەو کەرکووکیانەی<br />توشی ڕاگواسن بوونەتەوە، بە نموون ە کۆمەڵگەی دارەتومان وەرگرتوە، هەروەها لەبەر ئەوەی لە<br />کەرکووک چەندان شێوەزار و شێوەئاخاوتنی جیای لێیە، ئێمە ناتوانین لە توێژینەوەیەکی وا هەموو<br />شێوەزارەکان وەربگرین، بۆیە تەنیا شێوەی ئاخاوتنی ناوچەی )ساڵەیی(مان وەرگرتوە.</p> لانە عاصی سعدون عاطف عبدالله فەرهادی ##submission.copyrightStatement## 2024-09-19 2024-09-19 1 59 21 34 10.56422/ka.1.59.528 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/529 <p>ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانی )سەربار لەزمانی کوردیدا(یە، هەوڵێکە بۆ دەستنیشانکردنی کەرەستە<br>ناسەرەکییەکان )سەربار( لەزمانی کوردیدا، بەپێی تیۆریی بەرهەمهێنان و گوێزانەوە، بەدیاریکراوی<br>یاساکانی گوێزانەوە، چونكە تیۆریی )ب،گ( کەرەستەکانی ڕستە دیاری دەکات و سەربارەکانیش<br>ئەو کەرەستانە دەگرێتەوە کە ناپێویستین لە پێکهاتەی ڕستەدا. لەم توێژینەوەیەدا کەرەستە<br>ناسەرەکییەکان لە چوارچێوەی فرێزی ناوی و فرێزی کاری، بە پشتبەسن بە زانیاریی سینتاکسی<br>و سیمانتیکی، دیاری کراون. لەبەر ئەوەی دەتوانرێت لە دوو ئاراستەی جیاوازەوە لە سەربار<br>بڕوانرێت، ئەویش لایەنی واتایی و لایەنی ڕستەسازییە، لە لایەنی واتاییدا ئەرکی پێدانی زانیاریی<br>زیاترە بە سەرەی فرێزە ناوییەکە یان ڕوودانی کارەکە. لەلایەنی ڕستەسازییەوە وەکوو ئەرکێکی<br>سینتاکسی ڕۆڵیان فرەوانکردنی پێکهاتەی فرێز و ڕستەیە. ئەمانەش لە توێژینەوەکەدا جگە لە<br>پێشەکی و ئەنجام و لیستی سەرچاوەکان، لە دوو تەوەرەدا خراوەته ڕوو:<br>تەوەرەی یەکەم، ئاراستەیەکی تیۆری بۆ سەربار تەرخان کراوە. تەوەرەی دووەم تایبەت کراوە بە<br>)سەربار لەزمانی کوردیدا(، بۆ دەستنیشانکردنی کەرەستە ناسەرەکییەکان لە ئەرکی سەرباردا، تیایدا<br>باسی ئەم بابەتانە کراوە )زاراوەی سەربار، چەمک و پێناسەی سەربار ، سەربار و فرێزی ناوی،<br>سەربار و فرێزی کاری، کەرەستە ناسەرەکییەکان، تایبەتمەندییەکانی سەربار(.</p> یونس اسماعیل یونس حاتەم ولیا محەمەد ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 35 51 10.56422/ka.1.59.529 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/530 <p>ناونیشانی توێژینەوەکە بەها پەروەردەییەکان لە «پەرتووکی زمان و ئەدەبی کوردی پۆلی حەوتەم-<br />بەشی خوێندنەوە » بە نموونەیە، بەشێکی پوخت کراوە لە تێزی دکتۆرا. ئاماژەپێکردنی بەهاکان لە<br />ڕووی تیۆرییەوە، هەروەها باسکردنی بەها بە گشتی و دیاریکردنی بەهاکان لە پەرتووکی زمان و<br />ئەدەبی کوردیی پۆلی حەوتەمی بنەڕەتی، بەشی خوێندنەوە لە زۆرترینەوە بۆ کەمترین، خستنەڕووی<br />ڕێژەی ئەو بەهایانە ئامانجی توێژینەوەکەمانە، بۆ زانینی جۆر و جۆری وردتری بەهاکان بەپێی<br />ئەو پۆلینەی بۆ بەها پەروەردەییەکان پێشکەشان کردووە. تیشکخستنەسەر گرنگترین بەها کە لە<br />ڕستەکاندا گرنگی پێ دراوە، یاخود ئایا لەو پۆلینەی پێشکەشان کردووە چ بەهایەک فەرامۆش کراوە،<br />کە بۆ پێشخستنی بواری پەروەردە پێویستە. لە بەشی خوێندنەوەی پۆلی حەوتەمی بنەرەتیدا، لە<br />کۆی ٩٩ ڕستەدا، ١٦٨ جۆری بەها بەکار هاتوون، هەروەها زۆرترین جۆری بەهای بەکارهاتوو، بەها<br />کەسییەکانن ژمارەیان ٩٣ بەهایە، کەمترینیشیان بەهای جوانییە ژمارەیان ٣ بەهایە</p> دیار علی کمال پەروەر عبدالرحمن صالح ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 52 72 10.56422/ka.1.59.530 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/531 <p>ئەم لێکۆڵینەوەیە بە ناونیشانی )لێکدانەوەی واتا لە تیکەهەواڵدا، لێکۆڵینەوەیەکی سیمانتیکی و<br>پراگماتیکییە( بەپێی ڕێبازی وەسفیی شیکاری ئەنجام دراوە، هەوڵ دەدات کە تیکەهەواڵ لە ڕووی<br>واتاییەوە شیبکاتەوە و دەستنیشانی هەردوو جۆری واتای سیمانتیکی و واتای پراگماتیکیش بکات،<br>بۆ ئەوەی بزانێت کە تیکەهەواڵ لە ڕووی واتاییەوە چۆن داڕێژراوە، چونکە تیکەهەواڵ تەنیا بەند<br>نییە بەد اڕشتنی ڕێزمانییەوە، بەڵكوو داڕشتنی واتاییش لەم بابەتەدا زۆر گرنگە و دەبێت بە<br>شێوەیەکی تایبەت دابڕێژرێت، چونکە بە تەواوی کاریگەریی دەخاتە سەر لایەنی دەروونی وەرگران<br>و ئاڕاستەی بیرکردنەوەیان و هەندێک لایەنی تری ژیانیان ئاراستە دەکات</p> سیروان خەلیل حەداد یوسف شەریف سەعید ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 73 89 10.56422/ka.1.59.531 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/532 <p>ڕەهەندی سیاسی و هزری لە دەقی شانۆی کوردیدا، ناونیشانی تێزی ماستەرەکەمە، لێکۆڵینەوەیە<br />لە دەقەکانی شانۆی سیاسی و هزریی کوردی، هەر لە سەرەتاوە تا نمایشی شانۆی ڕاستەوخۆ<br />وەک پردێک بۆ گەیاندنی پەیامی سیاسی و هزری بە گەلی کورد. بە واتایەکی تر، توێژەر بە<br />مێژووی دەقی شانۆیی کوردی لە هەردوو ڕەهەندی سیاسی و هزریدا قووڵ بووەتەوە. شانۆ تا چ<br />ڕادەیەک خزمەتی بە سیاسەت و بیری سیاسی کوردی کردووە؟<br />لەژێر ڕۆشنایی ناونیشانی توێژینەوەکەمدا، پرسیارەکان دەوروژێنرێن؛ گرنگترینیان ئەوەیە، لەچاو<br />ئەو زۆردارییەی گەلەکەمانی داوەتە ناو، دەقە شانۆیییەکان تا چەند توانیویانە ڕۆڵی خۆیان لە<br />بەئاگاهێنانەوەی هەستی نەتەوەیی لای تاکی کورد بگێڕن؟<br />لە کاتی ئەم لێکۆڵینەوەمدا بەو بەرەنجامە گەیشتووم، كە زۆربەی دەقەکانی شانۆی کوردی باسیان<br />لەو ئاماژە سیاسییانە کردووە کە کاریگەرییان لەسەر خەیاڵ و هەست و حەز و بیرۆکەی بینەر<br />هەبووە. ڕۆحی خۆڕاگریی و ئیرادەی بەرز و بوێرییان لە دەقی ئەدەبیدا خوڵقاندووە؛ کە زۆرجار،<br />شیعر، حیکایەت، چیرۆکی زارەکی، وتە، پەند و داستانە مێژووییەکان لە چوارچێوەیەکی شانۆییدا<br />بە تەکنیکێکی بەرز، بە شێوەی دەربڕین و لە چوارچێوەی واقیعیدا كاریگەرییان دەرخستووە.<br />ئەدەبی خۆڕاگری لە چوارچێوەی دەقە شانۆیییەکاندا، لە لایەک بنەمای هزری کوردی بە بینەری<br />کورد دەبەخشێت و لە لایەکی دیکەشەوە ڕێگریی لە باڵادەستیی ئاسەواری کولتوور و زمان و<br />گوتاری داگیرکەر و دەستەڵاتی ستەمکار دەکات و هەستی نیشتمانپەروەری و ورە و هیوا بە بینەران<br />دەبەخشێت.</p> ستار فاروق نادر فاروق نادر نەریمان عەبدوڵڵا خۆشناو منصور نعمان ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 90 115 10.56422/ka.1.59.532 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/533 <p>پوختە:<br>لە سەرەتای سەدەی بیستەوە تا ئێستە، لە ئێران سیاسەتی یەکزمانی لە بواری پەروەردەدا<br>وەک ئامرازێک لە خزمەت نەتەوەسازی و دەوڵەتسازیی نەتەوەی سەردەستدا بەکار هێراوە. ئەم<br>توێژینەوەیە لە ڕوانگەی بەرگری لە فرەزمانی و بە پشتبەسن بە پلۆرالیزمی زمانی، ئەنجامەکانی<br>ئەم سیاسەتە زمانییەی دەستنیشان کردوون. گریمانەی سەرەکی ئەوەیە کە ئامانجی ئەم سیاسەتە،<br>لاوازکردن و تواندنەوەی زمان و ناسنامە نافارسییەکان لە ناسنامەی ئێرانی و زمانی فارسی لە<br>ژێر ناوی پاراستنی یەکێتیی نەتەوەیی و یەکپارچەییی وڵاتدایە. بەم هۆیەوە کە کورد یەک لە<br>نەتەوەکانی ئەو وڵاتە پێک دێنێت، توێژینەوەکە وەڵامی ئەو پرسیارەی داوەتەوە کە کورد لە ئێران<br>چۆن دەتوانێت زمان و پەروەردە بۆ بەرگری لە پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی و بۆ بەرەوپێشردنی<br>پڕۆسەی نەتەوەسازیی خۆی بەکار بێنێت. وەڵامی ئەم پرسیارە بە سوود وەرگرتن لە ئەزموونی<br>نەتەوەکانی تر و ئەزموونی بزووتنەوەی نەتەوەییی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، دراوەتەوە.<br>ڕێبازی توێژینەوەکە ڕێبازی پەسنی- شیکارییە و لە چەند تەوەرێکدا، جۆرەکانی سیاسەت و پلانی<br>زمانی، پێوەندیی نێوان سیاسەتی زمانی و ئایدۆلۆژیا، دیاردەکانی یەکزمانی و چەندزمانی لە پرۆسەی<br>پەروەردەدا، هەروەها سیاسەتی زمانیی تایبەت بە بواری پەروەردە بە ئامانجی نەتەوەسازی شی<br>کراونەوە. لە کۆتاییی توێژینەوەکەدا پوختەی ئەنجامە بەدەستهاتووەکان خراونەتە ڕوو.</p> قادر فەتاح ئەحمەد جەعفەر شێخولئیسلامی عومەر مەحموود کەریم ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 115 134 10.56422/ka.1.59.533 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/493 <p>پوخته‌ی توێژینه‌وه‌كه‌ به‌ زمانی كوردی</p> <p>کاتێک مرۆڤ هەست و پێوەندییە مرۆییە شاراوەکانی و پێویستییە&nbsp; مرۆڤایەتییەکانی ون دەکات، تاک هەست بە بێتوانایی خۆی دەکات، لە نەبوونی کاریگەرییدا بەسەر هەڵوێستە کۆمەڵایەتییەکانی دەوروبەرییدا، خۆی لە خۆیدا هەستکردنە بە دابڕان و جیابوونەوەی مرۆڤ لە تەوژمە کلتوورییە کۆمەڵایەتیەکان. نامۆیی دۆخێکە، کە مرۆڤ هەست به‌ بێ توانایی لە گۆڕینی بارودۆخی ژیانی خۆیدا دەکات، مرۆڤ بونەوەرێکی کۆمەڵایەتییە، نامۆبوونیش له‌ ئەنجامی بونیادە کۆمەڵایەتییەکانە، کە مرۆڤەکان تێکدەشکێنێت ‌و ناوەڕۆکە مرۆییەکەی لێ دەسێنێتەوە. بە شێوەیەکی گشتی بەسەر ئەدەب‌ و هونەری سەردەم ‌و مێژووی بیریی کۆمەڵایەتیدا باڵی کێشاوە. نامۆبوون لە ڕەفتار و هەڵس و کەوتی کەسەکان دەردەکەوێت، کە گۆشەگیرن، سیفاتە دیارەکانی کارەکتەری نامۆ ئەوەیە، کە هەست بە تەنهایی و گۆشەگیری دەکات، دیاریدەیەکی ترسناکی ناو کۆمەڵگایە، كاریگه‌رییه‌كی زۆری خستۆتە سەر تاک و دایبڕاندوون لە کۆمەڵگا، ئەمەش زیاتر بەهۆی هۆکارەکانی پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا و بەرزبونەوەی ئاستی سەرمایەداری، بە تایبەت کاریگەری لەسەر چینی گەنجان. ئەگەر سەیری هەر تاکێکی ئەم کۆمەڵگایە بکەین، بە جۆرێک نامۆیە کە لە ڕووخساریان ڕەنگی داوەتەوە، بۆیە&nbsp; نامۆبوون بۆتە جێگەی سەرنجی توێژەران، لە بوارکانی، ئابوری، کۆمەڵایەتی، ئاینی، دەرووناسی، ڕامیاری، هۆشیاری کۆمەڵگا، زانستی، فەلسەفی،&nbsp; پەروەردەیی و ئەدەبی.</p> ڕۆژگار محمد ساكار ئه‌كره‌م ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 135 146 10.56422/ka.1.59.493 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/534 <p>ئەم توێژینەوەیه ، هەوڵێكە بۆ خستنەڕووی بونیادی ئەو دەقانەی كە لە قۆناغی نوێبوونەوەی<br>شیعری کوردی ) ١٩١٨ – ١٩٧٠ ( لە چوارچێوەی قاڵبی موسەممەتدا داڕێژراون، بۆ ئەو مەبەستەش،<br>بە نموونەی شیعری، باس لە تایبەتمەندییەکانیان کراوە.<br>موسەممەت لە شیعری کلاسیکیی کۆندا پێڕەو کراوە، بەڵام وەک قاڵبێکی هونەری لە قۆناغی<br>نوێبوونەوەدا، گۆڕانکاری و نوێکردنەوە و داهێنانی زۆری تێدا کراوە، کە وەک بابەتێکی گرنگ و جێی<br>بایەخ بووەتە پرسی ئەم توێژینەوەیە.<br>بایەخی ئەم توێژینەوە لەوەدایە كە تایبەتە بە لێكۆڵینەوە لە هونەری موسەممەت، بەو واتایەی<br>پانتاییەكی فراوانری بۆ لێكۆڵینەوە لە بونیادی موسەممەتدا ڕەخساندووە، چونكە پێشر ئەگەر باس<br>لە موسەممەت كرابێ، لە سنووری بابەتی دیکە و بە تێکەڵی لەپاڵ قاڵبی دیکەی شیعرییەوە بووە.<br>ئەمەش وای کردووە، بە وردی لێی نەکۆڵدرابێتەوە و پەی بە زۆر هەوڵی داهێنەرانەی شاعیرانیشان<br>نەبردرێ. لەم توێژینەوەیەدا بە پشتبەسن بە تیۆری هونەرەکانی ئەدەب )نظریة فنون الادبیة(<br>و بە میتۆدی وەسفی شیكردنەوە بۆ شێوازی بونیادی موسەممەتەکانی قۆناغی نوێکردنەوەی<br>شیعری کوردی دەکرێت. بەو هیوایەی ببێتە سەرچاوەیەكی بەسوود بۆ لێكۆڵینەوەی زیاتر و<br>خستنەڕووی قاڵبی موسەممەت لە چوارچێوەی دیوانی شاعیرانی كورد بە شێوەیەکی سەربەخۆ.<br>ئەم لێكۆڵینەوەیە بە چەند ئەنجامێكی تازە گەیشتووە، كە پێشر سەبارەت بە موسەممەت، باسی<br>لێوە نەكراوە.</p> سەرباز مەجید خۆشناو یادگار ڕسوڵ محەمەدەمین ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 147 162 10.56422/ka.1.59.534 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/535 <p>پوختە:<br>توێژینەوەیەکە لەژێر ناونیشانی «جوانیی شوێن لە نمایشی شانۆییدا »یە کە نمایشی شانۆی<br>«کالیگۆلا » وەک نموونەی توێژینەوە وەرگیراوە، هەروەها تاووتوێی چۆنیەتیی بنیادنانی شوێن دەکات<br>و ڕووپێوێکی مێژوویی دەکات لە پێشکەوتنی تەلارسازییانەی شێوەی شانۆ لە ڕووی جوانی لە<br>شارستانییە کۆنەکان و قۆناغە جیاوازەکاندا و دەستنیشانی ئاستەکانی شوێن دەکات که دەرهێنەر<br>بەپێی دیدگا و تێڕوانینەکانی و بە ڕێگەی جوانییەکانى شانۆوه شوێنی نمایشی و ئاستەکانی<br>دەستنیشان دەکات، هەروەها گۆڕينى شوێنی دەق بە شوێنی نمایش تاووتوێ دەکات، وێڕای<br>ئەوەی گرنگیی شوێن دەستنیشان دەکات لەلای جۆرێک لە دەرهێنەرە دیارەکان کە چۆن بەپێی<br>دیدگا و تێڕوانینیان بە هۆکارەکانی جوانی شانۆی و دەلاتەکانەوە شوێنی نمایش بنیات دەنێن،<br>توێژینەوە پێوەندیەکانی شوێن بە سینۆگرافیا و ململانێی ڕووداوەکان بەدەر دەخات، ئاکتەر بە<br>هۆکاری تێبینیەکانی دەرهێنەر بەرجەستەی شو ێن دەکات بە ڕێگەی جەستە و دەنگ و گۆڕینی<br>جوڵەکانیانەوە، فەزا لەتوانایدایە شوێنی نمایش دروست بکات، ئەگەر شوێنەکە کراوە بێت یان<br>داخراو و بەهای جوانیی شوێن بەرهەم دێت لە ڕێگەی کۆمەڵێک وێنەی ئاوێتەکراو بەیەکرەوە و<br>شوێن وەک بوونەوەرێکی زیندوو و هەستپێکراو لە نمایشدا دەردەکەوێت.</p> کرمانج مصطفى ڕؤوف منصور نعمان نجم ئیبراهیم یاسین طە ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 163 179 10.56422/ka.1.59.535 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/536 <p>ئەم تویژینەوەیە باس لە ڕۆڵى ئەو ڕۆژهەڵاتناسە ڕووسی و ڕۆژئاوایییانە دەکات، کە لە ناوەڕاستى<br>سەدەى نۆزدەهەم تاوەکوو ناوەڕاستى سەدەى بیستەم هاتوونەتە ناوچە جیاجیاکانى کوردستان<br>و دەستیان کردووە بە کۆکردنەوە و تۆمارکردنى دەستنووسى ئەدەبى و بەرهەمى ئەدەبیى فۆلکلۆرى<br>کوردى، پاشان ئەم بەرهەمانەیان لەلاى خۆیان و لە نامەخانەى وڵاتەکانیان پاراستووە و وەریان<br>گێڕاونەتە سەر زمانى خۆیان و نەتەوەى دیکە و بەجیهانیان کردوون.<br>ئەم لێکۆڵینەوەیە بەگشتى، پشتى بە ڕێبازى مێژوویی بەستووە، چونکە باس لە کۆکردنەوەو<br>تۆمارکرد نىبەرهەم ىمێژوویی یئەدە بى وئەدە بىفۆلکلۆر ىکورد ىدەکا تلەلایە نڕۆژهەڵاتناسەکانەو ە .</p> زاهیر ئیسماعیل سەعید ڕێزان صاڵح مەولوود ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 180 191 10.56422/ka.1.59.536 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/537 <p>ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانی )پەیام و تەکنیک لە شیعری ) ١٨ / ١١/ ١٩ ٦٥ (ی )سەباح ڕەنجدەر(دا(یە،<br>لەم دەقە شیعرییەدا پەیام جەوهەرێکی ڕەهەندی هەیە لەنێو بابەتە جیاوازەکانی وەک کۆمەڵایەتی<br>و سیاسی و ئایینی...، بۆیە هەوڵ دراوە بە شێوەیەکی زانستییانە مەبەستە شیعرییەکە وەک پەیام<br>بخەینە ڕوو، لە کارکردن لە تەکنیکی شیعرەکەدا، ئیشکردنە لەسەر هەندێک لایەنی تەکنیکی و<br>وێنەی ڕوونبێژی و شیکردنەوە دەقەکان، ئەم توێژینەوەیە مەغزایەکی فراوانی هەیە، لەکارکردنمان<br>لەنێو دەقە شیعرییەکەدا بە چەند دەرەنجامێک گەیشتووین، بۆ نموونە: بیرکردنەوەی شاعیر وەک<br>کارەکتەرێک هەڵکشان و داکشانێکی زۆری تێدا بەدی دەکرێت، هەموو ئەم هەڵکشان و داکشانەی<br>نووسەر دەکەوێتە نێو باری دەروونییەوە، کە دواجار لە ڕەهەندێکی جیاوازدا بیرەکە پێشکەش<br>دەکاتەوە، وەک دەبینین شاعیر لەنیوان دوو چەمکی واتایی مردن و ژیاندا، داخوازی دەکەوێتە سەر<br>مردن، ئەمە لەکاتێکدا، کە نووسەر لە دۆخێکی دەروونی ناجێگیردا بێت، دواتر باس لە ژیان<br>دەکات، باسی گرنگی و جوانییەکانی ژیان دەکات، پێی وایە ژیان بایی ئەوەی تێدا ماوە کە مرۆڤ<br>تییدا هەوڵی باشر و جوانر بدات، ئەم دەربڕین و گوارشتکردنە لە دۆخێکی دەروون سەقامگیر و<br>دامەزراودا دەردەبڕێت، ئەمە پرسی هۆشیاری و گرنگیدانە بە ژیان.</p> علی مصطفی نجم الدین ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 192 205 10.56422/ka.1.59.537 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/538 <p>ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانى )شێوازى شیعرى بە پێى قۆناغ و ڕێبازە ئەدەبییەکان(دا کراوە،<br>هەوڵێکە بۆ شیکردنەوە و خستنە ڕووى شێوازە جیاوازەکانى سەرهەڵدانى شیعرى، بە شێوەیەکى<br>گشتى شیعر بە پێى قۆناغەکان لە ڕووى شێواز و تەکنیکەکانى شێوازدا گۆڕانى بە سەردا هاتووە و<br>هەمیشە نەوەى نوێ ئەگەر دواى هەر ماوەیەکى زەمەنى بێ بە هۆى کۆمەڵێک هۆکارەوە شێوازێکى<br>تازەیان داهێناوە، شیعر وەک ژانرێکى ئەدەبى هەر لە سەرەتاى سەرهەڵدانییەوە تاوەكوو ئەمرۆ<br>کۆمەڵێک شێوازى جۆراوجۆرى تێدا پێڕەو کراوە، لە هەر سەردەمێک فورمێکى تایبەت بە خۆى<br>هەیە و جیاوازە لە سەردەمى پێش خۆى، چونکە شیعر پێوەندییەکى ڕاستەوخۆى لەگەڵ زماندا<br>هەیە و هەر گۆرانکارییەک لە ناو ئەو سەردەمەدا ڕووبدات لە شێوازى شیعرى ئەو سەردەمەدا<br>ڕەنگ دەداتەوە. شیعر ئەو ژانرە ئەدەبییەیە، کە لە ڕۆحى مرۆڤەوە نزیکترین ژانر بووە و بە زمانى<br>ئاخاوتنى دڵ دەناسرێ.</p> دونیا شهاب على ئیدریس عەبدوڵڵا مستەفا ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 206 222 10.56422/ka.1.59.538 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/539 <p>ئەم لێکۆڵینەوەیە لێکۆڵینەوەیەکی وەسفییە، لەم چوارچێوەیەدا هەوڵ دەدەین باس لە دیاردەیەکی<br>زمانی بکەین، کە تێیدا ئاماژە بە لادان و جۆرەکانی لادان بە نموونەى شیعرەکانی قوبادی جەلیزادە<br>دەکات.<br>لەم لێکۆڵینەوەیەدا هەوڵان داوە پێوەندیی نێوان ڕەوانبێژی و لادان لە دەقی شیعریدا بخەینە<br>ڕوو، هەروەها دیاردەی لادان لە شیعرەکانی قوبادی جەلیزادەدا بۆ ئەوەی بزانین شاعیر بە چ<br>مەبەستێکی ڕەوانبێژی دیاردەی لادانی بەکار هێناوە دەخەینە ڕوو.<br>لێکۆڵینەوەکە لە دەروازەيەک و سێ بەش پێک هاتووە، بەشی یەکەم: بریتییە لە )لادانى واتايى(، لەم<br>بەشەدا پێناسەی لادان و مەرج و جۆرەکانی کراوە.<br>لە بەشی دووهەمدا: باسی )پاش و پێشخستن( کراوە، هەروەها مەرج و جۆرەکانی خراوەتە ڕوو.<br>لە بەشی سێهەمدا: باسی )کرتاندن( کراوە، هەندێک نموونەی کرتاندن و جۆرەکانی، لە دەقە<br>شیعرییەکانی قوبادی جەلیزادەدا باس کراوە، بۆ هەموو بڕگەکان نموونە لە شیعرەکانی وەرگیراوە.<br>لە کۆتاییشدا ئەو ئەنجامانەی لە لێکۆڵینەوەکەماندا پێی گەیشتووین لە چەند خاڵێکدا<br>خستوومانەتە ڕوو، پاشان لیستی سەرچاوەی بەکارهاتوو تۆمار کراوە.</p> نەژاد تیفور عەوڵا دەریا جەمال حەویز ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 223 238 10.56422/ka.1.59.539 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/540 <p>پوختە:<br>ئەم توێژینەوەیە لەژێر ناونیشانی)بونیاتی زمان لە کوزتیلەچیرۆکی کوردیدا(یە. هەوڵێکی ئەکادیمیانەی<br>نوێیە بۆ لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندییە زمانییەکانی کورتیلەچیرۆکی کوردی ساڵانی 2012 تا 2011<br>کە لە ڕێڕەوی چیرۆکنووسیی کوردیدا بە نوێگەری و داهێنانی تازە لەسەر دەستی کۆمەڵێک<br>نووسەر دەناسرێتەوە. توێژینەوەکە لە چوار تەوەرەدا بە وردی تیشک دەخاتە سەر کۆمەڵێک لایەنی<br>شیعرییەت هەم لەڕووی تیۆرییەوە، هەمیش پڕاکتیک بە پشتبەسن بە مێتۆدی شیکاریی هەوڵدراوە<br>لە هەردوو ئاستی ناوەوە و دەرەوە توێکاریی نموونە چیرۆکییەکان بکرێت و دەست بۆ ئەنجامگەلێکی<br>نوێ درێژبکرێت بە تایبەت کۆمەڵێک بابەتی نوێی وەک چڕکردنەوە، لادانی زمانی، ئایڕۆنی،<br>دەقئاوێزان لایان لێکراوەتەوە، کە پێشووتر زیاتر لەناو لێکۆڵینەوە شیعرییەکان کاریان لەسەر کراوە<br>و لە مەودای چیرۆکدا ئاوڕیان لێنەدراوەتەوە.</p> سەنگەر نازم حوسێن حەیات سەعید عەبدولکەریم ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 239 255 10.56422/ka.1.59.540 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/541 <p>ڕۆمانی کوردی بۆ وێناکردنی خەم و ئاریشەکانی تاکی کورد گەیشتووەتە ئاستێکی باش، ئەمەیش<br>بەڵگەیە لەسەر پێوەندیی ڕۆمان بە ژیان و گرفتەکانی تاکی کورد بە ڕەهەندە جیاوازەکانییەوە<br>)کۆمەڵایەتی، مێژوویی، سیاسی و ڕۆشنبیریی(. ڕۆشنبیر وەكوو تاکێکی ناو کۆمەڵ ناتوانێت خۆی<br>لە کۆمەڵ داببڕێت. لێرەوە لە ڕێی ئەم توێژینەوەیە دەمانەوێت وەڵامی پرسیارگەلی وەكوو: ڕۆڵی<br>ڕۆشنبیر لە کۆمەڵدا چییە؟ کۆمەڵ پێویستی بە ڕۆشنبیری ئاسایی یان دەستەبژێر هەیە؟ ڕۆمانی<br>«میرنامە » بە شێوەکی ڕوون کار لەبارەی ڕۆڵی ڕۆشنبیری دەستەبژیر دەکات، ڕەهەند و گوتارەکانی<br>دەردەخات. ئەم توێژینەوەیە لە دوو بەش پێک هاتووە. بەشی یەکەم بەشێکی تیۆرییە و هەوڵێکە بۆ<br>توێژینەوە لە چەمکی ڕۆشنبیریی دەستەبژێر )ئینتێلجێنسیا( و مێژووی ڕۆشنبیری کوردی. هەرچی<br>بەشی دووەمە، بەشێکی پراکتیکییە، توێژینەوەیە لە چەمکەکانی دەسەڵات، ئازادی و عەقڵانییەت<br>و پێوەندی ڕۆشنبیریی دەستەبژێر بەو چەمکانەوە و چۆنيەتیى مەزراندن و ڕەنگدانەوەى لە<br>ڕۆمانى ميرنامەدا. لە کۆتاییدا ئەنجامی توێژینەوەکەمان لە چەند خاڵێک دیاری کردووە و ليستى<br>سەرچاوەكانى توێژينەوەكەمان خستووەتە ڕوو.</p> محەمەد ئەحمەد حەسەن ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 256 272 10.56422/ka.1.59.541 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/542 <p>ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانى )لادانى واتایی لە شیعرى هاوچەرخى کوردیدا ١٩٧٠ - ١٩٩٠ (<br>دا، هەوڵێکە بۆ دەستنیشانکردنى بابەتێکى گرنگى ڕەخنەیی وەک لادانە واتایییەکان و سەرباسێکى<br>توێژینەوەیەکى ئاستى دکتۆرایە، لەمەڕ شێوازى شیعرى هاوچەرخ، تیایدا دەستنیشانى هەندێ<br>لەو لایەنانەى لادانى شیعرى لە قۆناغى دیاریکراوى توێژینەوەکەماندا کراوە، ئەگەرچى بابەتى لادان<br>وەک بابەتێکى ڕەخنەیی، مێژووەکەى دەگەڕێتەوە بۆ ماوەیەکى نزیک، بەڵام ڕەگى ئەم باسە لە<br>ڕەخنەى کۆن و بەتایبەت ئەو باسە ڕەخنەیییانەى لە چوارچێوەى زانستى ڕەوانبێژیدا خراونەتە<br>ڕوو، بەدى دەکرێت، بۆیە لەم توێژینەوەیەدا ئەو هونەرە ڕەوانبێژییانەى لە دەورى درووستکردنى<br>وێنەى شیعریدا دەسووڕێنەوە وەک: )لێکچواندن، خواسن(، فەرامۆش نەکراون و خراونەتە بەرباس،<br>لەگەڵ ئەوەشدا لادانى واتایی لە چوارچێوەى ئەو یەکانەى )جان کۆهین( وەک بنەمایەکى تیۆریى،<br>پێشکەشى ڕەخنەى ئەدەبى کردوون، وەک: )دیاریکردن، دانەپاڵ، گەیاندن(، بەسەر شیعرى قۆناغە<br>ئەدەبییەکەدا بەنموونەى شیعرییەوە کاریان لەسەر کراوە.</p> زانیار ساڵح عەلى عوسمان حەمەد خدر دەشتى ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 273 290 10.56422/ka.1.59.542 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/543 <p>نامۆبوون وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی – دەروونی و باو لەناو کۆمەڵگەی مرۆییدا بوونی هەیە.<br>لەگەڵ ڕەوشی ژیانی تاکەکاندا بەرەو دیاردەیەکی ترسناکی ناو کۆمەڵگە فشاری خستووەتە<br>بەردەم بەرەوپێشکەوتنی تاک لە هەموو بوارەکاندا. نامۆبوون بووەتە بابەتێکی پڕبایەخی توێژەران<br>لەگەڵێ بوار وەک «کۆمەڵناسی، ئابووری، سیاسی، دەروونناسی، زانستی، پەروەردەیی، ئەدەبی...<br>هتد. » وەک بابەتێکی هەستیار لەناو چینی گەنجان سەری هەڵداوە، لەگەڵ هەموو ئەو پێشکەوتنە<br>تەکنەڵۆجییەدا کاریگەری ڕۆژ لە دوای ڕۆژ زیاتر دەبێ. لەم توێژینەوەیەدا هەوڵان داوە باس لە<br>بابەتی «نامۆییی ئایینی » بکەین و ڕەنگدانەوەی لە بەرهەمەکانی دوو نووسەری ئافرەت و شێوازی<br>ڕەنگدانەوەی ئەو دیاردەییە لەسەر کارەکتەرەکانی ناو دوو ڕۆمانی هەردوو نووسەر. بەراوردکردنی<br>ئاستی دەرکەوتنی لەسەر ڕەفتاری پاڵەوانەکاندا، هەروەها دەرخستنی لایەنی داهێنان لە گرێچنی<br>ڕۆمانەکان و ئەڵقەی بەستنەوەی بە ژیانی واقیعی )تاک وکارەکتەرەکان( کاریگەری لە ژیانی<br>ڕاستەقینەی نووسەر )ڕێواس ئەحمەد و لووتفییە دلێمی(دا، دەرخستنی لایەنی جوانناسیی ئەدەبی<br>لای هەردوو نووسەر.</p> سەلیم ڕەشیدساڵح شیلان محەمەد ڕەشید حسێن ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 291 311 10.56422/ka.1.59.543 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/544 <p>ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانى: )هێاى وێنەیی لە پێوەندییە وەرزشییەکاندا(یە، لەم توێژینەوەیەدا<br>باس لە وێنە و جۆرەکانى کراوە، وەک هێمایەکى نازمانى، کە ڕۆڵێکی گرنگ لە پێوەندییە وەرزشییەکاندا<br>دەگێڕێت، بە تایبەتییش لە یاریی تۆپی پێدا.<br>توێژینەوەکە لە دوو بەش پێک هاتووە: لە بەشی یەکەمدا، باسى زمان و پێوەندیکردن کراوە و دواتر<br>چەمکی پێوەندیکردن ڕوون کراوەتەوە، لە پاشان جۆرەکانی پیشان دراوە کە پێک هاتوون لە پێوەندیکردنى<br>)زمانى، نازمانى، تێکەڵ(، لە بەشی دووەمیشدا، باس لە چەمک و زاراوەی هێماسازی باس کراوە، دواتر<br>ئاراستەیەکى هێماسازی باس کراوە، ئەویش ئاراستەى هێماسازیی پێوەندیکردنە، لە پاشان هێا<br>پێناسە کراوە و لەگەڵ هەردوو جۆرەکەی )زمانى و نازمانی(، دواتر جۆرەکانى هێاى نازمانى خراونەتە<br>ڕوو، لەپاشان وێنە بە جۆرەکانییەوە لە پێوەندییە وەرزشییەکان پراکتیزە کراوە.<br>توێژینەوەکە ئامانجی ئەوەیە، کە وێنە وەک هێمایەک نیشان بدات، لە پێوەندییە وەرزشییەکاندا، چونکە<br>لەئێستەدا وەرزش گرنگیی و بایەخێکی زۆری هەیە. هەر وێنەیەک بەرانبەر هەزاران وشە دەوستێت بۆ<br>پیشاندانى واتا.</p> سەنگەر عبدالله ڕحمان یوسف شەریف سەعید ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 312 330 10.56422/ka.1.59.544 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/545 <p>ناوەڕۆک و کاریگەرییەکانی گاڵتەوگەپی سێکسی، بوارێکی گرنگی توێژینەوەیە و ئەدەبیاتێکی فرەوانی<br>تیۆری و توێژینەوەی لەمەڕ کەڵەکە کراوە. بەسادەیی، نوکتە سێکسییەکان وەک دژەژن و دەربڕی<br>ئایدیۆلۆژیا یپیاوسالار یدەردەکەون .لەکاتێکد اژنا نب ۆتەنی اشت/ئۆبژەیەک یسێکس یکە مدەکەنەوە.<br>ئەم توێژینەوەیە، گاڵتەوگەپی سێکسی و ڕەگەزی لە چوارچێوەی گاڵتەوگەپی کوردی دەستنیشان دەکات.<br>لەڕێگەی شیکاریی ناوەڕۆک بۆ ٣٥٥ نوکتە و دەقی گاڵتەوگەپی سێکسی و ڕەگەزی، ڕوون دەکرێتەوە کە<br>گاڵتەوگەپە سێکسییەکان لە بەرژەوەندی ئایدیۆلۆژیای زاڵی پیاوسالاری، خزمەت بە چەندان ئەرک<br>دەکەن. لەناویاندا: برەودان بە پلەبەندی ڕەگەزیی، سەرتریی پیاو، شتاندنی سێکسی ژن و بانگەشەکردن<br>بۆ توندوتیژی دژی ژنان. بەو شێوەیەش گاڵتەوگەپی سێکسی وەک ئامرازێکی کۆنترۆڵی کۆمەڵایەتی لە<br>پێناو پارێزگاری لە سیستەمی زاڵ و هێشتنەوەی وەک خۆی دۆخەکە-سەردەستیی پیاو و بندەستیی ژن-<br>کار دەکات.</p> ڕەنجدەر فەتاح ساڵح ##submission.copyrightStatement## 2024-09-21 2024-09-21 1 59 331 346 10.56422/ka.1.59.545 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/546 <p>ئەم توێژینەوەیە پاڵپشت بە میتۆدی شیکاریی گوتار، هەڵوەستە لەسەر کۆمەڵێک لە پەندە کوردییەکان<br>دەکات. بە ئامانجی دەستنیشانکردنی پاڵنەر و کاریگەریی پەند و پەندبێژیی لە پێوەندیی و کارلێکی<br>کۆمەڵایەتیدا؛ بەوپێیەش دەرخستنی بەرژەوەندیی سۆسیۆلۆگیا لە توێژینەوەی پەندەکاندا. توێژینەوەکە<br>وردبوونەوەیەک لەو ئایدیۆلۆژیایە پێشکەش دەکات کە پەندەکانی لەسەر بونیادنراوە. نموونەی پەندەکان<br>لە چەندان کۆکراوەی ڕەسەن بە پێڕۆییکردن لە ڕێبازێکی چۆنایەتی وەرگیراون. ) ٤٦ ( پەند لە ڕەوتی<br>شیکردنەوەدا خراونەتە ڕوو. توێژینەوەکە بە پێچەوانەی مامەڵەکردن لەگەڵ پەندەکان وەک پارچەی جیا<br>جیا، گرێدراوییەک لە نێوان پەندەکاندا دروست دەکات.<br>ئەنجامەکانی بەدەستهاتوو لە توێژینەوەکە، بە پێداگیری لەسەر سەرچاوەگرتنی مەعریفەی پەندەکان<br>لە واقیعێکی ئەزموونکراودا، هێزی پەندەکان لە دروستکردنی کاریگەری لەسەر خەڵک دەستنیشان<br>دەکات. ئەزموون وەک ژیری و مەعریفە پێناسە دەکرێت و لەسەر ئەو بنەمایەش پێگەی کۆمەڵایەتی<br>دەستەبەر دەکات. لەو ڕاستاییەدا پەندەکان بانگەشە بۆ مرۆڤی پیر وەک جۆرێکی کۆمەڵایەتی دەکەن کە<br>لە ڕەوتی ژیاندا، زۆرترین ئەزموون و سەرهات، بەو پێیەش مەعریفەی وەرگرتووە و دەتوانێت ڕێنموونیی<br>نەوەی نوێ بکات و وەک پارێزەریی گرووپ ڕۆڵ بگێڕێت. پەندەکان کار بۆ مانەوەی پیرەکە لە پێگەی<br>ئاخێوەریی و گەنجان لە پێگەی گوێڕایەڵیدا دەکەن. وەک چۆن پەندەکان یەکێک لە ئامرازەکانی پیرانن<br>لە ڕێنموونیی نەوەی نوێ و پاراستنی گرووپدا، ئەوها پەندبێژەکە لەڕێگەی ناوەکیکردنەوەی فەرمانەکانی<br>گرووپەوە، خزمەت بە هاوبەستی و کۆدەنگی دەکات.</p> ڕەنجدەر فەتاح ساڵح ##submission.copyrightStatement## 2024-09-22 2024-09-22 1 59 347 365 10.56422/ka.1.59.546 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/547 <p>ئەم توێژیەنەوەیە لە ژێر ناونیشانى )میتاگێڕانەوەى سەردێڕ لە ڕۆمانەکانى )عەبدوڵا سەڕاج(دا(<br>ئەنجام دراوە. هەروەک ئاشکرایە ڕۆمان وەک هەر ژانرێکى ئەدەبى لە کاتى سەرهەڵدانییەوە تاوەكووو<br>ئێستە لە گەشەسەندن و بەرەوپێشچوونە و بە چەند قۆناغێکدا تێ پەڕیوە. یەکێک لەو دیاردانەى<br>کە لە ئەنجامى گەشەسەندن و بەرەوپێشچوونى ڕۆمان سەری هەڵداوە دیاردەى )میتاگێڕانەوە)یە. ئەم<br>دیاردەیە لە کۆتاییی سەدەى بیستەم وەک یەکێک لە گرنگترین تەکنیکە نوێیەکانى ڕۆمانى پۆستمۆدێرن<br>تەماشا کراوە.<br>میتاگێڕانەوە و تەواوى تەکنیکەکانى گێڕانەوە پێویستییان بە شارەزایی و لێهاتووی ڕۆماننووسە تاوەكوو<br>دەقى جوانى لێ بەرهەم بێنن، واتە ڕۆماننووس بە هۆشیارى و بە ئاگایییەوە بەرهەمەکەى بەرهەم<br>دەهێنێت، ئەم هۆشیارى و ئاگایییە لە هەموو ئاستەکانى دەقى ڕۆماندا ڕەنگ دەداتەوە. ئێمە لێرەدا<br>)سەردێڕ( وەک بەشێک لە بەشە پێکهێنەرەکانى دەقى ڕۆمانەکانى )عەبدوڵا سەڕاج(مان هەڵبژاردووە<br>بە مەبەستى دەستنیشانکردنى میتاگێڕانەوەبوونى ئەم بەشەى ڕۆمانەکانى ڕۆماننووس و مەبەست و<br>ئامانجەکانى ڕۆماننووس لە بەکارهێنانى ئەم دیاردەیە لە ڕۆمانەکانیدا.</p> روناک صلاح علی نجم خالد نجم الدين ئەڵوەنی ##submission.copyrightStatement## 2024-09-22 2024-09-22 1 59 366 379 10.56422/ka.1.59.547 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/548 <p>عەبدولرەزاق بەدرخان دهێتە هژمارتن ئێک ژ کەسایەتیێن کوردێن بەرنیاس ل دەستپێکا سەدێ بیستێ،<br>ژبەرکو خزمەتەکا بەرچاڤ پێشکێشى بزاڤا رزگاریخوازا کوردى کریە، و دهێتە هژمارتن پلاندانەر و ئەندازیارێ<br>دروستکرنا پەیوەندیێن کوردى روسى، و ئەڤ چەندەژى بو وێ یەکێ ڤەدگەریت عەبدولرەزاق دیبلوماتکارەک<br>بوو دناڤا دەولەتا ئوسانیدا، و رێک بو خوش بوویە تێکەلیێ دگەل دیبلوماتکارێن روسى دناڤا دەولەتا<br>ئوسانى دا بکەت، دگەل ڤێ چەندێ وى پەیوەندیێن باش دگەل هندەک رێکخستنێن ئەرمەنى هەبوویە، و<br>ئەڤ چەندە هەمى بونە رێخوشکەر داخوازا هاریکاریێ ژ روسیا بکەت ژبو ئەنجامدانا چالاکیێن خۆ یێن<br>سیاسى ل دەڤەرێن کوردى ب تایبەت یێن گرێداى ب هەژموونا روسى ڤە، و وەک یا دیار ئەڤ هەلویستێ وى<br>بەرامبەر دەولەتا ئوسانى دزڤریت بو دوو ئەگەرێن سەرەکى ئەوژى: هەستێ نەتەوایەتی یێ عەبدولرەزاق<br>بەدرخانى، و یا دوویێ ل دەمێ عەبدولرەزاق ژ پوستێ وى هاتیە لادان و کەل و پەلێن وى ژێ هاتینە وەرگرتن<br>و هاتیە سونگورکرن تایبەت پشتى کوشتنا ردوان پاشاى سالا 1906 .<br>گرنگیا ڤێ ڤەکولینێ دزڤریت بو وێ چەندێ کو مە هەولدان کرینە ڕۆلێ سەرکردایەتى یێ عەبدولرەزاق<br>بەدرخانى د دروستکرنا پەیوەندیێن کوردى روسى دماوەیەکێ کو دهێتە هژمارتن گرنگترین و مەترسیدارترین<br>قوناغ د دیروکا هەڤچەرخ دا ئەوژى د قوناغا جەنگێ جیهانیێ ئێکێ دا 1914 - 1918 دیارکەین.<br>ئارمانج ژڤەکولینێ دیارکرنا ڕۆلێ کوردان دڤێ قوناغێ دا ب ئارمانجا دەرکەفن لن دەستهەلاتا دەولەتا<br>ئوسانى، ئەوا پشکا هەرە مەزنا کوردستانێ لژێر زالگەهیا وێ، و هەولدانا عەبدولرەزاقى بو رازیکرنا مللەتێ<br>خۆ ل بن هەژموونا ئوسانیان بهێنەدەر ب رێکا هەڤپەیمانیا روسیا ژپێخەمەت ب دەستڤەئینانا مافێن<br>رەوایێن سیاسى و نەتەوەیى یێن گەلێ کورد.</p> رێکێش جبرائیل حجى طارق ئەحمەد شێخو ##submission.copyrightStatement## 2024-09-22 2024-09-22 1 59 380 399 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/550 <p>ئەم توێژینەوە، لە ژێر ناوی )کشتوکاڵ لە هەرێمەکانی خوراسان و وڵاتی ئەودیو ڕووبار لە هەردوو<br>سەدەی 5- 6ک/ 11 - 12 ز(، لە سێ تەوەری سەرەکی پێک هاتووە، هەر تەوەرێک دابەشی چەند باسێک<br>کراوە، لە تەوەری یەکەمدا باس لە زەویی کشتوکاڵی و ڕۆڵی لە زۆربوونی بەرهەمدا دەیکەین، تیشک<br>خراوەتە سەر زەوییە کشتوکاڵییەکان و ڕۆڵی بەپیتی خاک لە زیادکردنی بەرهەمە کشتوکاڵییەکان<br>کراوە، تەوەری دووەمیش تەرخان کراوە بۆ باسکردنی بەرهەمە کشتوکاڵییەکان، وەک میوەجات و<br>دانەوێڵە و چەند بەرهەمێکی تری کشتوکاڵی لە هەردوو هەرێمەکەدا، هەروەها لە تەوەرەی سێیەمدا<br>تیشک خراوەتە سەر جۆراوجۆریی خاوەندارییەتیی زەوییە کشتوکاڵییەکان.</p> چیمەن علی یابە اکو برهان محمد ##submission.copyrightStatement## 2024-09-22 2024-09-22 1 59 400 422 10.56422/ka.1.59.550 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/551 <p>پوختە:<br>لە دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشوو لە ساڵی ٢٠٠٣ ، ناوچە کێشەلەسەرەکان لە نێوان هەرێمی<br>کوردستان و حوکوومەتی عێراقی فیدراڵ، هەمیشە بابەتێکی گرنگ و هەستیار بووە و کەوتووەتە<br>بەر باس و لێکۆڵینەوە، بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیەش سەرەتا ماددەی ) ٥٨ لەساڵی 200 4 (<br>و دواتر گۆڕانی بە )ماددەی ١٤٠ لە ساڵی 2005 (، لە دەستووری عێراقدا جێگیر کرا.<br>ئەوەی جێگای نیگەرانییە و بووەتە مەترسییەکی گەورە لەلای نەتەوەی کورد بەگشتی و<br>دەسەڵاتی کورد لە هەرێمی کوردستان بە تایبەتی، جێبەجێنەکردن و پشتگوێخستنی ئەم ماددە<br>دەستوورییەیە، کە لە لای حوکوومەتی هەرێم جێبەجێکردنی چارەسەری کێشەی سەرەکی نێوان<br>هەردوولایە، هەرچی دەسەڵاتی سیاسیشە لە حوکوومەتی عێراق، جێبەجێکردنی ئەو مادەیە و<br>چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە، بە زیانێکی گەورە دەزانن، کە بەر وڵاتی ئێراق و نەتەوەی عەرەب<br>دەکەوێت، هەروەها پێیان وایە وڵات بەرەو دابەشبوون دەبات.<br>هەر لەبەر ئەمەش جێگیرکردنی ماددەی ١٤٠ لە دەستووری عێراقیدا و بابەتی ئەو ماددەیەش،<br>کە دەستنیشانکردنی سنووری جوگرافیای نێوان کورد و عەرەبە، وای لە هۆزە عەرەبنشینەکانی<br>ئەو ناوچانە )ناوچە جێناکۆکەکان( کردووە، کە بەخۆ بکەون و زیاتر تەماعگیری زەویوزاری<br>هۆزە کوردییەکان بکەن و دەست بەسەریاندا بگرن. هەروەها بۆ ئەم مەبەستەش چەندان جار<br>شەڕ و پێکدادان لە نێوان هۆزە کورد و عەرەبەکانی ئەو ناوچانە بەرپا بووە و هەمیشەش بە<br>سوودی عەرەبەکان شکاوەتەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەی دەسەڵاتی ئەو ناوچانە وەک )دەسەڵاتی<br>بەڕێوەبردن، سەربازی و حەشدی شەعبی( لە پشت ئەو زوڵم و زەردارییەوە بوون، بە تایبەتییش<br>پاش ) ١٦ ی ئۆکتۆبەر ٢٠١٧ (، کە ڕیفراندۆمی کورد لە ٢٥ ی ئەیلوولی هەمان ساڵدا ئەنجامدرا.<br>دیارە ناوچەی لێکۆڵینەوەشان، کە )قەزای مەخموور(ە، بەدەر نەبووە لەو کێشە و گیروگرفتانە و هەمیشە هەوڵ دراوە هۆزە کوردییەکان بخەنە ژێر فشاری دوورخستنەوە لە زێدی باوباپیرانیان،<br>هەر بۆیە ئێمەش لەم توێژینەوەیەماندا دوای ناساندنی ناوچەی لێکۆڵینەوە لە ڕووی شوێن و<br>لایەنی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتی، زیاتر جەختان لەسەر دانیشتوان و ژمارەیان بە پێی<br>قۆناغە جیاجیاکانی سەرژمێری کردۆتەوە، هەروەها پێکهاتەی دانیشتوان، هۆزە کوردییەکانی<br>ناوچەکە و هۆزە عەرەبەکان، عەرەبی ڕەسەن و عەرەبی هاوردە، هەروەها ئەو داتا و زانیارییانەش<br>چ لە ڕێگەی سەردانی مەیدانی یان پرسیارنامە و چاوپێکەوتن بێت، زۆریشیان پشت بە<br>دامودەزگاکانی حوکوومەتی هەرێم بەسراوە، هەروەها بۆ شیکردنەوەی داتاکانیش سوود لە<br>بەرنامەی ئاماری )) SPSS وەرگیراوە.<br>لە کۆتاییدا توانیان بەو ئەنجامە بگەین، کەوا قەزای مەخموور بە هەموو ناحییە و<br>گوندەکانیەوە، ناوچەیەکی کوردی ڕەسەنە و سەر بە پارێزگەی هەولێرە، ئەگەر بێتو ماددەی<br>١٤٠ ی لە سەر جێبەجێ بکرێت دەگەڕێتەوە سەر هەرێمی کوردستان و هەموو گیروگرفتەکانی<br>چارەسەر دەبێت.</p> ئازاد هیداد دەلۆ نازدار أحمد حەوێز ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 423 438 10.56422/ka.1.59.551 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/552 <p>قەزای کۆیە، یەکێکە لە دەوڵەمەندەکانی کوردستان بۆ ناوچە شوێنەواری و کەلەپوورییەکان، مێژووی<br>دروستکردنی بەشێکی زۆری ئەو خانووان ە دەگەڕێتەوە بۆ سەدەکانی 18 و 19 و سەرەتاکانی سەدەی<br>بیستەم، چونکە کۆیە لەو سەردەمانەدا گەشەسەندنێکی ئابووریی بەرچاوی بە خۆیەوە بینیوە،<br>لەبەر ئەوەی قەزاکە کەو تووەتە سەر ڕێگە بازرگانییەکانی نێوان هەولێر و سلێمانی، بەشێک<br>لە بازرگانەکانی کۆیە مامەڵەی ڕاستەوخۆیان لەگەڵ بازرگانەکانی شارەکانی موصل و بەغداد و<br>حەلەبدا کردووە ، خانووی کەمالی حاجی مەجید، یەکێکە لە خانووە کەلەپوورییەکانی قەزای<br>کۆیە، لە ڕووی زانستی شوێنەوارناسی گرینگی خۆی هەیە، چونکە لە هەردوونهۆمی خانووەکە<br>تەواوی یەکەیەکی بیناسازی تێدا دروست كراو ە ، مێژووی دروستکردنی خانووەکە دەگەڕێتەوە بۆ<br>) 100 ( ساڵ پێش ئێستە، خانووەکە دەکەوێتە گەڕەکی بایزئاغا لە دوو نهۆم پێک هاتووە، نهۆمی<br>یەکەم لە دەوازەی سەرەکی، حەوت ژوور، دوو هەیوان، گەنجینەیەک، ناندێن، دوو پەیژە ، حەوشەیەکی<br>کراو و بەشی خزمەتگوزاری پێک هاتووە. نهۆمی دووەم، پێک هاتووە لە حەوت ژوور، سێ هەیوان،<br>دوو پەیژە ، بالکۆنێک. خانووەک ە چەندان ڕەگەزی بیناسازی لەخۆ دەگرێت وەک )کەوان، دەلاقە،<br>هەیوان،سواندە،ستارە، پەیژ ە( لەم توێژینەوەی ە هەوڵ دراوە بە شێوەیەکی مەیدانی باسی سەرجەم<br>بەش وڕەگەزەکانی بیناسازی خانووەکە بکەین.<br>کەرەستەی بیناسازی خانووی کەمالی حاجی مەجید بریتین لە بەرد، قوڕ، قسڵ، گڵ لەگەڵ دار<br>و ئاسن بەكار هاتووە بۆ دروستکردنی دەرگە و پەنجەره و بنمیچی خانووەکە، مادد ەی گەچ بەکار<br>هاتووە بۆ ڕووپۆش کردنی دیوارەی ناوەوەی خانووەکە.</p> عبدالله خورشيد قادر شاگوڵ گوڵاو عبدالله ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 439 458 10.56422/ka.1.59.552 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/553 <p>بەهۆی کێشەی سیاسی و توندوتیژی حوكوومەتی بەعس بەرانبەر بە گەلی کورد و کوشتنی<br>ژمارەیەک مامۆستا لە زانکۆی سلێمانی کە سەر بە ڕژێمی بەعس بوون و هەڵسوکەوتیان نەشیاو<br>بوون بەرانبەر قوتابییانی کورد، حوكوومەتی ئەو کاتی عێڕاق هەستی کرد بوونی زانکۆ لە سلێمانی<br>هەڕەشەیە بۆ سەر حوكوومەتی بەعس، بۆیە بڕیاری دا بەگواستنەوەی زانکۆ لە سلێمانییەوە بۆ<br>هەولێر لەساڵی 1981 . قوتابییان بەهۆی گواستنەوەی زانکۆ و ناڕەزایەتییەکانیان لە بارودۆخی<br>ئەوکاتی خوێندنیان لەساڵی 1982 خۆپیشاندانیان ئەنجام دا، حوكوومەتی بەعس لە بەرانبەردا بە<br>توندوتیژی وەڵامی دانەوە و دەستی لە قوتابییانی زانکۆی سەڵاحەددین نەپاراست. بەڵام لەگەڵ<br>گرژیی دۆخەکەش ساڵانە ژمارەی قوتابییان و مامۆستایان و کرانەوەی بەشە زانستییەکان لەکۆلێژی<br>ئاداب لەزیادبووندا بوو، قوتابییان لە ئاستێکی زانستی بەرز بوون. جێگای سەرنجە مامۆستایانی<br>کۆلێژ ساڵانە خوولیان كردووەتەوە بۆ فەرمانبەرانی دەرەوەی زانکۆ، ئەمەش بەمەبەستی تێکەڵبوون و<br>دانەبڕانی زانکۆ بوو لەگەڵ كۆمەڵگە، لەهەمان کاتدا کردنەوەی زانکۆ لە هەولێر جۆرە کرانەوەیەک و<br>تێکەڵاوبوونی زیاتری كولتوورەکان و نوێبوونەوەیەکی بە شاری هەولێر بەخشی.<br>کردنەوەی خوێندنی باڵا لە کۆلێژی ئادابی زانکۆی سەڵاحەددین گەشەسەندنێکی تری زانستیی<br>کۆلێژ بوو کە ساڵانە ژمارەیەک قوتابی هەلیان بۆ ڕەخسا بۆ تەواوکردنی خوێندنی باڵا لەم<br>کۆلێژە، مامۆستایانی کۆلێژی ئاداب ساڵانە بەشدارییان لە کۆنفرانس و سیمینارەکان لە دەرەوە و<br>ناوەوەی عێڕاق کردووە.</p> سنوور صباح صدیق ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 452 490 10.56422/ka.1.59.553 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/554 <p>ئەم توێژینەوە مێژوویییە لەژێر ناونیشانی «پشکداریی کورد لە زانستە ئایینییەکان لە دیمەشق<br>لە سەردەمی مەمالیکدا ) ٦٥٨ - ٩٢٢ ک/ ١٢٦٠ - ١٥١٦ ز( ». کورد بە یەکێک لە نەتەوە موسڵمانەکان<br>دادەنرێت لە دەرەوەی زێدی خۆیان، زیاتر لە باکووری وڵاتی شام و بەتایبەتی دیمەشق ڕۆڵی<br>کارایان هەبوو. ئەم شارە مەڵبەندی ژمارەیەکی زۆری هۆزی نەتەوەی کوردی تێدا نیشتەجێ بووە.<br>لەسەردەمی مەمالیکدا کورد ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبوو لە بەرەوپێشردنی ژیانی زانستی ئایینیی<br>شارەکە و خزمەتی بەرچاویان پێشکەش بە کۆمەڵگەی دیمەشق کردووە. لەم توێژینەوەیەدا، تیشک<br>خراوەتە سەر دیاترین ئەم زانستە ئایینیانەی کە ڕۆڵی کوردیان تێدا دروەشاوەتەوە، بەتایبەتی لە<br>زانستەکانی قورئانی پیرۆز و فەرموودە و شەرعزانی )فقە(، وێڕای باسکردنی ڕۆڵی زاناکانی کورد لە<br>زانستی سۆفیگەری، ئەو زانا کوردانەی لە هەریەک لەم زانستانە پشکدار بوون، بەرهەمە زانستە<br>ئایینیەکان لە دیمەشق و دەرەوی شارەکە خراوەتە ڕوو.</p> حکیم احمد مام بکر ئاواز نجاە محمد ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 491 506 10.56422/ka.1.59.554 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/555 <p>پێوەندی دوو قۆڵیی نێوان عێراق و سووریا، کاریگەریی زۆری لەسەر دۆخی کورد لە باشوور و ڕۆژئاوای کوردستان<br>هەبووە، هەر دووک وڵات بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ پێوەندیەکی مێژوویی، سیاسی، سەربازی و ئابووری...، لە نێوانیاندا<br>بەدی دەکرا، بەڵام ئەم پێوەندییانە بە هەڵاوسانی نێوانیان هەوراز و نشێوی جۆراوجۆر تێ پەڕیون، کە دواجار هەم<br>کاریگەری لەسەر پێوەندییەکانی نێوانیان دروست کردووە، هەمیش کاریگەری لەسەر دۆزی کورد لە هەر دووک وڵات<br>دروست کردووە. لە سۆنگەی گرنگیی ئەمەوە لێکۆڵینەوە لەسەر پێوەندیی عێراق و سووریا لە ململانی هەرێمی و<br>نێودەوڵەتی کاریگەری لەسەر دۆزی کورد ) ١٩٦٣ - ١٩٧٠ (‹‹ بایەخی تایبەتی خۆی هەیە، چونکە لە هەندێک کاتدا<br>پێوەندیەکی باش و هەماهەنگی جۆراوجۆر لە نێوانیاندا بە دی دەکرا، بەتایبەت دوای دەستپێکردنی شۆڕشی<br>ئەیلوول، سووریا یەکێک بوو لەو وڵاتانەی لە ساڵی ) ١٩٦٣ ( هاوکاری سەربازی بە ناردنی لیوایەک و پێداویستی<br>جۆراوجۆر پێشکەشی حوكوومەتی عێراقی کردووە، هەرچەندە هاوکارییە سەربازییەکان کاریگەرییەکی ئەوتۆی<br>لەسەر دۆزی کورد دروست نەکردووە، بەڵام پێوەندییەکانی نێوانیان نزیکبوونەوەی زیاتری بە خۆوە بینیوە، هەروەها<br>هەر لەم ماوەیەدا پڕۆژەی سێقۆڵی لە مانگی )نیسانی ١٩٦٣ ( لەسەر بنەمای هاوکاری هاوبەش، نزیکبوونەی زیاتر<br>بەخۆیەوە بینیوە، ئەمەش بەشێکی لێدان بوو لە دۆزی کورد لە باشوور و ڕۆژئاوای کوردستان، بەڵام پڕۆژەی یەکگرتوو<br>بەهۆی ناسەقامگیریی دۆخی سیاسیی عێراق و سووریا شکستی هێنا، جێگەی باسە عێراق و سووریا لە ماوەی<br>نێوان ساڵانی ) ١٩٦٤ - ١٩٧٠ ( چەندان پڕۆژەی جۆراوجۆریان دژی کورد لە باشوور و ڕۆژئاوای کوردستان ئەنجام<br>داوە، لەگەڵ ئەمەشدا خەباتی کورد لە باشوور و ڕۆژئاوا جیاوازی لە نێوانیان دەبینرا، لە باشوور پرۆسەی چەکداری<br>دژی حوكوومەتی عێراقی بەردەوامی هەبووە، بەڵام لە ڕۆژئاوای کوردستان تەنیا خەباتی سیاسییان کردووتە ئامانج،<br>هاوکات بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد لە ڕۆژئاوای کوردستان کاریگەری ڕاستەوخۆی باشووری لەسەر هەبوو، بۆیە<br>پێوەندییەکانی عێراق و سووریا لە چوارچێوەی هەڵوێستیان بەرانبەر بە دۆزی کورد جۆراوجۆر دەبینرێت.</p> سامان حوسێن ئەحمەد ڕێبین سەعید مەلا ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 507 533 10.56422/ka.1.59.555 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/562 <p>پوختە:<br>خەباتى مەدەنیى بەشێکى گرنگى خەبات و تێکۆشانە بۆ گەيشن بە ئامانجە سياسيیەکان،<br>ئەم شێوازە لە خەبات پێوەستە بە ئاستى هۆشيارى و تێگەيشتنى تاکەکانى کۆمەڵگە. شارى<br>سلێمانی يەکێکە لەو شوێنانەى لە پاش جەنگى دووەمی جيهانى بە دواوە لەپێناو بەديهێنانى<br>مافە سياسى و کولتورييەکانى کورد، ئەم شێوەی لە خەبات تاقي کردووەتەوە و لەم بووارەدا<br>ڕۆڵى چالاکى بينيوە، لە ڕاستيدا بوونى ئەم شێوازە لە خەباتکردن بە شێوەيەکى بەرفرەوان<br>لە ماوەی دیاریکراودا، دەگەڕێتە بۆ ئەو گۆڕانکارییە ناوخۆیی و دەرەکییانەی لە عێراقدا ڕوویان<br>داوە کاریگەرییان هەبووە، لەلایەکی دیکەوە خەباتی چەکداری لەم ماوەیەدا نابینرێت، بەڵکوو<br>خەباتی مەدەنی بە شێوەیەکی بەرفرەوان ئەنجام دراوە، بەتایبەت لە ڕێگەی خۆپیشاندان و<br>بەرزکردنەوەی یادداشت و کۆکردنەوەی واژۆوە ئەم خەباتە پێڕەوی لێ کراوە. ئەم توێژينەوەيە<br>بە ميتۆدى پشتبەسن بە سەرچاوە هاوچەرخەکان و شيکردنەوە و شرۆڤەکردنيان هەوڵ دەدات<br>کڕۆکى سەرهەڵدانى خەباتى مەدەنى لە شارى سلێمانى و کاريگەرى و ئەنجامەکانى بخاتە ڕوو.</p> هیوا حەمید شەریف سۆران حسین ابراهیم ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 534 558 10.56422/ka.1.59.562 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/563 <p>ئەمڕۆ گازی سروشتی لە پشتێنییەکی فرەوانی گۆی زەوی هەوڵی بەدواداگەڕان و بەرهەمهێنان<br>و بەکاربردنی دەدرێت، لەبەر ئەوەی خاوەنی کۆمەڵێک تایبەتمەندیی زۆر باشە، لەوانە بە<br>دۆستی ژینگە ناو دەبرێت، لە کاتی سووتانیدا گەرمییەکی بەرزی لێ دەکەوێتەوە، دەچێتە<br>زۆرێک لە بەکاربردنی وزەی کەرتە جۆربەجۆرەکانی ژیان، لە نێویاندا کەرتی پیشەسازییە،<br>بەرهەمهێنانی کارەبایە، کە خواستی ئەمڕۆی کوردستانی عێراق پێویستی بە وەها وزەیەک<br>هەیە بۆ بەگەڕخستنی لە وێستگەکاندا بۆ دابینکردنی کارەبای نیشتیمانی.<br>مەبەست لەم توێژینەوەیەدا ئەوەیە؛ شیکردنەوەیەکی جوگرافی ئەنجام دەدات بۆ دابەشبوونی<br>کێڵگە گازییەکانی ناوچەی توێژینەوە، بڕی یەدەگ و توانستی بەرهەمهێنانیان دەخاته ڕوو،<br>وەڵامی ئەو پرسیارە دەداتەوە کە ئایا توانستی بڕی بەرهەمهێنان لە ئاستی خواستی<br>ناوەخۆدایە یان نا؟، هەروەها مەبەستێکی تری توێژینەوەکە ئەوەیه، ڕۆڵ و گرنگیی گازی<br>سروشتی بە دیار بخات لەسەر پێگەی ئابووری و سیاسیی ناوچەی تویژینەوە؟.<br>بە مەبەستی گەیشن بە ئەنجامێکی دروست، توێژینەوەکە کاری کردووە لەسەر کۆکردنەوەی<br>داتا و ئاماری پێویست، بۆ خستنەڕووی ئەمانەش پشتی بە میتۆدی وەسفی و شیکاری و<br>بەراوردکاری بەستووە.<br>لە قووڵایی باسەکەدا ئەوە خراوەته ڕوو کە بڕی یەدەگی گازی سروشتیی کوردستانی عێراق<br>مەزەندە کراوه بە ) TCM 5.71 (، نزیکەی ) 200 تریلیۆن/ پێ 3(، ئەمەش یەکسانە بە )% 3.03 (<br>ی سەرجەمی گازی سروشتیی جیهان لە ساڵی ) 2020 (. هەر بۆیە ئەو برە گازەی هەیە<br>بە جیاوازی شوێنجێی جوگرافی و جیۆلۆجی دابەشبووە بەسەر حەشارگەکانی سنووری<br>پارێزگاکانی ناوچەی توێژینەوەدا، کەم و زۆری بڕی یەدەگی گازەکە بەپێی قەبارە و توانستی کێڵگە و بلۆکەکان لە یەکری جیاوازە.<br>یەکێک لە ئەنجامەکانی توێژینەوەکە پێی گەیشتووە ئەوەیە؛ کە ئەو بڕە گازەی لە ئێستەدا<br>بەرهەم دەهێرێ، خواستی نیشتیمانی پڕ ناکاتەوە، ئەوەی هەیە بڕە زۆرەکەی دەچێت<br>بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا لە )هەولێر و دهۆک و چەمچەماڵ و بازیان(. پێشبینی<br>دەکرێت خواستی ناوەخۆیی بە گەیشتنە ساڵی ) 2027 ( پڕ ببێتەو ە، ئەمەش کاتێک بەدی<br>دێت کە کرداری پەرپێدانی بەردەوام بە ئەنجام بگەیەنرێت لە کێڵگە گازییەکان، کە لە لایەن<br>کۆمپانیاکانی وەبەرهێنەوە کاری لەسەر دەکرێت، بڕی بەرهەمهێنانی گازەکە زیاتر بەرز بکرێتەوە<br>بۆ سەرووی ڕۆژانەی ) 1300 ملیۆن پێ/ ڕ(، کە بە خوێندنەوە و توێژینەوه و ڕاپۆتەکانی وزە<br>بێت، ئەوە پشتڕاست دەبێتەوە دوای ئەو ماوەیە، هەرێم دەتوانێت ساڵانە بڕی ) 30 ملیار/ م 3(<br>لە گاز هەناردەی بازاڕەكانی عێراق و تورکیا و بازاڕی تریش بکات.</p> سەرکەوت عەبدوڵا دروێش پیرداود سیروان عارەب صادق ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 559 580 10.56422/ka.1.59.563 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/549 <p>ئامانجی ئەم توێژینەوەیە بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە جێبەجێکردنی یاسای مافی بەدەستهێنانی<br>زانیاریی ژمارە) ١١( ساڵی) ٢٠١٣ ( و پراکتیزەکردنی یاساکە لە هەرێمی کوردستان و پاراستنی<br>مافی میدیاکاران بەتایبەتی )پەیامنێران( لە پیادەکردنی یاسای ناوبراو. ئەم توێژینەوەیەدا لە<br>جۆری توێژینەوە وەسفییەکانە و میتۆدیی ڕووپێویی بەکار هاتووە، کۆمەڵگەی ئەم توێژینەوەیە<br>پێک هاتووە لە سەرجەم پەیامنێرانی دامەزراوە میدیایییەکانی هەرێمی کوردستان، نموونەی<br>توێژینەوە بریتییە لە ) ٧١ ( پەیامنێر کە بە شێوەی ناهەڕەمەکیی مەبەستدار لە ڕێگەی لینکەوە<br>فۆرمی ڕاپرسییەکەیان بە شێوەی ئەلیکترۆنییەوە بۆ نێردراوە.<br>گرنگترین ئەو دەرەنجامانەی توێژینەوەکە پێی گەیشتووە، بریتییە لەوەی کە یاسای مافی<br>بەدەستهێنانی زانیاریی ژمارە ) ١١( ساڵی ) ٢٠١٣ ( وەکوو پێویست جێبەجێ نەکراوە، ئەمەش<br>بووەتە هۆی ئەوەی پەیامنێران نەتوانن دەستیان بگاتە ئەو زانیارییە گرنگانەی پێوەسن بە<br>خەڵک و بەرژەوەندیی گشتییەوە.</p> گەشاو عەلی فەرەج ##submission.copyrightStatement## 2024-09-22 2024-09-22 1 59 581 598 10.56422/ka.1.59.549 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/561 <p>هه ر کۆم هڵگه یه ک خاو هن ئامرازى تایب هته بۆ به دیهێنانى کۆنتڕۆڵى کۆمه ڵایه تى، ک ه<br>به ره همى قۆناغە مێژوویییه که یه تى، نه ریتیش یه کێکه ل هو ئامرازانه ى که کۆم هڵگ ه ساد ه<br>و ڕاگوزه ره پێش مه ده نیی ه پیش هسازییه کان وه ک یاسایه کى نه نووسراو پشتى پێ ده ب هسن<br>بۆ ڕێکخسن و ئاڕاست هکردنى ڕەفتارى تاکه کان، ئ هم توێژینه وه یه که ل ه چه ندان به ش پێک<br>هاتووه، له ب هشى یه ک همدا چوارچێوه ى گشتیى توێژینه وه که یه که کێش ه و گرنگى و ئامانجى<br>توێژینه و ه ل هخۆ ده گرێ، ب هشى دوو همیش بریتی ه ل ه چ همکه کان و ڕێبازى توێژینه وه که یه ،<br>ب هشى سێی هم باسى بیروبۆچون هکانى بیرمه ندان ده کات ده رباره ى نه ریت، که چى ب هشى<br>چوارەم گرنگى و تایب هتمه ندیی هکانى نه ریت ل هخۆ ده گرێ، له به شى پێنج همی توێژینه و هکه ،<br>ئه نجام و پێشنیار وڕاسپارد هکان خراون هته ڕوو.</p> سەلیم په تڕۆس ئلیاس شیروان عوسمان ڕسول ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 599 612 10.56422/ka.1.59.561 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/560 <p>تأتي أهمية البحث في أنها تدرس صورة التوزيع السكاني عى مستوى الوحدات الإدارية ومدى<br>تأثيرها في تباين النشاطات الصناعية في محافظة كركوك، بهدف وضع الحقائق أمام المعنين في<br>المؤسسات ذات العلاقة للأخذ بها في عمليات التخطيط التنموي، والوصول الى حلول ومعالجات<br>تخطيطية لازمة، لحل المشكلات التي نجمت عن ذلك خال فرة الدراسة.تمثلت مشكلة البحث<br>بالتساؤلات الأتية:هل يتوزع السكان في محافظة كركوك بصورة منتظمة؟ وما أهم العوامل المؤثرة في<br>تركزالسكان وتباينهم مكانياً في المحافظة؟و كيف يؤثر التركز السكان في تباين النشاطات الصناعية في<br>منطقة الدراسة؟، لغرض الوصول إلى أهداف البحث، تم تقسيمه عى ثلاثة مباحث: تناول المبحث<br>الأول، التوزيع النسبي للسكان في محافظة كركوك، وكرس المبحث الثاني لدراسة مقياس التركز<br>السكاني في المحافظة، اما المبحث الثالث، فقد خصص لدراسة دور السكان في تباين النشاطات<br>الصناعية في منطقة الدراسة. وختم البحث بجملة من الاستنتاجات أهمها: نظراً لأن مركز قضاء<br>كركوك يتوافر فيه الخدمات الصحية و الترفيهية و العلمية و وسائل النقل فضاً عن توافر فرص<br>العمل وخاصة منذ استثمار النفط بشكل اقتصادي، يحتل المرتبة الأولى من حيث نسب السكان<br>خال فرة الدراسة) 69.9 %، 61 %، 59.2 %، 58 %(عى التوالي، ثم يأتي قضاء الحويجة و داقوق<br>بالمرتبة الثانية والثالثة عى التوالي. تبن أن مركز قضاء كركوك احتل المرتبة الأولى واستحوذ عى<br>أكر عدد من العاملن في الصناعة، والذي بلغ عددهم ) 4893 ( عاماً، في حن جاء مركز قضاء<br>الحويجة بالمرتبة الثانية، أما الأقضية الأخرى تحتل المرتبة الثالثة والرابعة عى التوالي.</p> هیوا أمین جلال ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 613 633 10.56422/ka.1.59.560 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/559 <p>يأتي البحث في حل مشكلة الأقليات في وقت تُلاحظ فيه ظاهرة تسمى )ظاهرة يقظة الأقلية( حول<br>العالم، وهي ليست ظاهرة جديدة في منطقة الرق الأوسط، بل بداياتها التاريخية تعود للحرب<br>العالمية الأولى، عندما انقسمت الإمبراطوريات إلى قطع صغرة وظهرت الدول المزعومة. خال هذه<br>الفرة، تم تقسيم العديد من الجنسيات والديانات بن هذه الدول ضد إرادتهم وأصبحوا أقلية،<br>وأصبحت هذه الدول متنوعة إثنوغرافيًا، وتشكل كلاً موحدًا ومتناغاً، وغالبًا ما يكون مستقرًا<br>سياسيًا، يتجى عى الرغم من قوته وإقليمه. والوضع السياسي الدولي، بينا يؤدي التنوع أو<br>)الاختاف العرقي( إلى عدم الاستقرار وضعف التماسك والتكامل بن أفراد نفس المجتمع، ما<br>يزيد من تعقيد الإدارة والنظام السياسي لهذه الدولة، وبالتالي يضعفها عى مختلف المستويات<br>)السياسية، والاقتصادية، والاجتماعية والعسكرية(. لاسيما اذا كانت للدولة أعداء يستغلون هذا<br>التعدد الاثني ومن ثم يعملون عى تمزيق وحدتها من خال إثارة النعرات الدينية والمذهبية<br>ودعمها مادياً وعسكرياً.ونظراَ لأهمية هذا الموضوع وتاثيراته رأينا انه من الأجدر تخصيص بحث<br>علمي يدرس واقع الاقليات في اقليم كوردستان العراق, من خال محاور البحث، والتي تتضمن أربعة<br>مباحث. خصص المبحث الأول لدراسة اطار نظري للأقلية بشكل العام، والمبحث الثاني خصصناه<br>للبحث في أهم الاقليات القومية والدينية التي تعيش في إقليم كوردستان، وفي المبحث الثالث بيّنا<br>أهم حقوق الأقليات في اقليم كوردستان، وفي المبحث الرابع تتطرقنا الى دراسة حقوق الاقليات في<br>مسودة الدستور كوردستان العراق. ويكمن هدف الدراسة في معرفة واقع الاقليات في اقليم كوردستان<br>من حيث تنوعهم وحقوقهم. وفي الخاتمة توصلت الدراسة الى مجموعة من التوصيات والاستنتاجات.</p> حميد عبدالله صالح ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 634 651 10.56422/ka.1.59.559 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/558 <p>کارل گوستاو یونگ یکی از روانشناسان برجستەی جهان در قرن بیستم است کە از نظریات زیگموند<br>فروید در باب روانشناسی بهرە گرفتە و چندین سال شاگرد و همکار وی بودە است. یونگ در درک<br>و تعریف مفاهیم بنیادی علم روانکاوی از اوایل قرن بیستم راە خود را از مکتب روانشناسی فروید<br>جداکردە و بنیان مکتب جدیدی را پایەگذاری کرد. اصطلاحات بنیادی نظریەی یونگ در باب روانکاوی<br>و پیوند آن با جامعەی مدرن، جهت گیری منسجمی را بە خود گرفت و طی چندین دهە کار و<br>مطالعەی مداوم نظریاتی را ارایە داد کە جهان را تحت تأثیر خود قرار داد. از اصطلاحات بنیادی<br>یونگ م یتوان بە کهن الگو، ضمیر ناخودآگاە فردی و جمعی، ذهن فعال و نمود آن در آثار ادبی و<br>اسطورەای نام برد. کهن الگوی قهرمان یکی از بارزترین کهن الگوهای دوازدەگانەی یونگ م یباشد.<br>مشخصات و ویژگ یهای کهن الگوی قهرمان از خصوصیات قهرمانان اساطیری گرتەبرداری شدە است.<br>در این پژوهش بر اساس نظریات یونگ، کهن الگوی قهرمان در دو رمان فارسی )همسایەها( اثر احمد<br>محمود و رمان کوردی )بنووسە خوێن( اثر جبار جال غریب مورد بررسی و کاوش قرار گرفتەاند</p> مولود ابراهیم حسن ڕێناس خالد اسماعیل ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 652 672 10.56422/ka.1.59.558 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/557 <p>Most emotional concepts people use in their everyday lives are metaphorically structured<br>and understood. Therefore, the study of emotional metaphors becomes significant for an<br>adequate understanding of emotional reality. The present study is intended to analyze<br>metaphors of emotion in Kurdish from the perspective of image schema theory in cognitive<br>linguistics. The study aims to examine the role of image schemas in constructing and<br>understanding metaphors of emotion in central Kurdish and their meanings. The study<br>seeks to answer some questions, such as: Is the theory of image schema applicable to<br>the metaphors of emotion in central Kurdish? How are emotions of happiness, sadness,<br>anger and love conceptualized in Kurdish from the perspective of Image Schema theory?<br>What are the major types of image schema that are commonly found in central Kurdish<br>emotional metaphors? To answer the above questions, a qualitative analysis of data has<br>been adopted as a method of data analysis. Depending on the analysis of the data, the<br>study comes up with the idea that the theory of image schema is applicable to the metaphors<br>of emotions in central Kurdish and that the most common image schemas in the<br>central Kurdish data, in descending order, are the FORCE, LINK, CONTAINER, PATH,<br>and PART- WHOLE schema.</p> Zhian Fadhil Asaad Hoshang Farooq Jawad ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 E4 E23 10.56422/ka.1.59.557 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/556 <p>The present paper sheds new light on teaching the English negative suffixes -free and<br>-less to Kurdish EFL students. To do so, the study weighs two pedagogical models in their<br>instruction: traditional and modern. The traditional pedagogical model is form-focused,<br>therefore it is of limited value for the development of language acquisition. The modern<br>pedagogical model, inspired by Cognitive Grammar, is meaning-oriented, emphasizing<br>semantic aspects of grammatical structures, and improving critical thinking skills. The<br>study highlights the usefulness of Cognitive Grammar principles in grammar instruction.<br>In Cognitive Grammar, the form of an expression is a reflection of its conceptual organization,<br>which represents the specific construal imposed on its content. Based on this, a<br>negative suffix is argued to have not only a morphological function but also a meaning of<br>its own which conditions its behaviour. The practical aim is to implement the construal<br>theory in the teaching of the negative suffixes -free and -less in an online-based classroom.<br>In conclusion, the paper moderately supports teaching through a cognitive meaning-based<br>approach.</p> Zeki Saber Hamawand Raman Qalandar Hussien ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 E24 E44 10.56422/ka.1.59.556 http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/466 <p>کاریگەری قەبارەی پۆلەکان لەسەر فێرکردنی زمانی ئینگلیزی لە قوتابخانە سەرەتاییە تایبەت و حکومییەکان لە مێژە جێگەی مشتومڕ بووە لە نێوان توێژەران. بەڵام توێژەران جارێکی دیکە چاویان بەو دۆسیەیە کردەوە، بۆیە لە ئێستادا لەژێر لێکۆڵینەوەدایە. لە ئەنجامی پێداچوونەوە بە ئەدەبیاتی هەنووکەیی لەم بوارەدا و بەدەستهێنانی تێڕوانین لە شیکاری کراوەی تێڕوانینەکانی مامۆستایان، ئامانجی ئەم لێکۆڵینەوەیەی ئێستا دوو قات پیشان دەدات: (1) تێگەیشتن لەو سەختییانەی کە مامۆستایان لە پۆلە گەورەکاندا ڕووبەڕووی دەبنەوە، هەروەها وەک دەرئەنجامی وانەوتنەوە و فێربوون، و (2) بۆ دیاریکردنی قەبارەی پۆلی گونجاو بۆ قوتابخانە سەرەتاییەکان لە کوردستان. بۆ گەیشتن بە ئامانجی توێژینەوەکە، چاوپێکەوتن لەگەڵ ٣٥ مامۆستای زمانی ئینگلیزی کوردی لە ١١ قوتابخانەی حکومی و قوتابخانەیەکی ئەهلی سەبارەت بە ئەزموونەکانیان لە وانەوتنەوە لە پۆلە گەورەکاندا ئەنجامدرا. توێژینەوەکە ئاشکرای دەکات کە قەبارەی پۆلەکان کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر پێشکەوتنی خوێندکاران هەیە و وانەوتنەوە لە پۆلە گەورەکاندا چالاکە، مامۆستایانیش کێشەیان لەگەڵ باشترکردنی ستانداردەکانی فێربوونی زمان هەیە. بۆ ئەوان کە یاسا و چاوەڕوانییەکان دابنێن و هەموو داواکارییەکانی قوتابییەکان لەخۆ بگرن، تەواو چالاکە.</p> Aween Sabir ##submission.copyrightStatement## 2024-09-23 2024-09-23 1 59 E45 E62 10.56422/ka.1.59.466