واکاوی اندیشه‌های زاهدانه در مثنوی مم و زین

پوختە

یکی از موضوعات مهم در فرهنگ بشری و به ویژه در اندیشه و ادبیات اسلامی، مسئله زهد است. گرایش خانی به زهد، ریشه در اندیشه¬های معرفت شناسانه وی دارد، بررسی دقیق زمینه­های زهد او در رفع ابهام موجود درباره شخصیت وی مؤثر خواهد بود. البته این تنها علت گرایش احمد خانی به زهد نبوده، بلکه عوامل متعدد دیگری که اغلب آن از تعالیم اسلامی نشأت می­گیرد در طریقت زاهدانه وی دخیل است که در این مجال به بررسی دقیق و موشکافانه آنها خواهیم پرداخت. احمدخانی برای بیان مقاصد زاهدانه خود کلام ساده و بی پیرایه و البته سمبلیک را در قالب داستان انتخاب کرده است. وی احتراز از خلق و به تنهایی پناه بردن را، از مهمات زهدورزی برمی­شمارد و برای استناد گفتار خود، شخصیت مم را درمثال می­آورد به این اعتبار که مم، عزلت گزیده بود و این سبب سروری وی بر دیگر کسان شد. این جستار که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام گرفته درصدد آن است تا به این سؤال اصلی پاسخ دهد که میزان مشابهت یا مغایرت مضامین زهدی در مثنوی «مم و زین» چگونه است تا بتوان از این رهگذر میزان قرابت و نزدیکی درون مایه¬های زهدی این شاعر را در لابه لای اثر گرانسنگش، مثنوی «مم و زین» سنجید. از اینرو، نگارنده با این باور که اثر خانی تا اندازه ای متمایل به زهد و ترک دنیاست، در این مقاله سعی بر آن دارد تا به تحلیل مضامین زاهدانه در مثنوی «مم و زین» بپردازد.